BURSZTYN - ZŁOTO PÓŁNOCY

Czym właściwie jest bursztyn? To kamień szlachetny, minerał, skała? Otóż bursztyn określa się mianem kopalnej żywicy pochodzącej z drzew iglastych, która przez miliony lat formowała się by dziś zachwycać tym charakterystycznym złoto-miodowym blaskiem. Chemiczny wzór tej niezwykłej materii to C10 H16 O i mówi nam o tym, że składa się w 79 % z węgla, w 11 % z wodoru oraz w 10 % z tlenu ze śladowymi ilościami siarki i jodu. Ciekawą cechą bursztynu są inkluzje czyli zatopione w nim szczątki roślin i zwierząt pochodzące z okresu kredy i kenozoiku. Inkluzjami mogą być minerały jak piryt czy kwarc, szczątki roślin, owady, niewielkie płazy i gady, a nawet dinozaury i ptaki. Nazwa bursztynu pochodzi od niemieckiego Bernstein czyli “kamień, który się pali”. Według klasyfikacji geologicznej nazywa się go sukcynitem, od łacińskiego słowa succinum, pochodzącego od succus czyli sok, żywica drzewna. Natomiast Grecy nazywali go elektron, co oznacza świecący i błyszczący. Starożytni Grecy odkryli także przyciągające właściwości bursztynu i nie znajdując wytłumaczenia tego zjawiska uznano go za kamień magiczny.
Bursztyn łączy w sobie historię i magię, to, co znane i to, co niezwykłe. Z uwagi na to, że towarzyszy ludzkości praktycznie od zarania, spowija go pewna aura tajemnicy i wiążą się z nim różne legendy. Właśnie ze starożytnej Grecji pochodzi mit o Faetonie, synu Heliosa, boga Słońca, który na dowód, że w istocie jest jego synem poprosił ojca o pozwolenie powodzenia jego słonecznego rydwanu. Niestety zabrakło mu wprawy i zaprzęgnięte skrzydlate konie poniosły go w szaleńczym podniebnym wirze. Widząc to Zeus strącił piorunem nieszczęsnego syna Słońca, a ten spadł wprost do wielkiej rzeki Eridanos, gdzie odnalazły go siostry Heliady, a ich łzy wylane po tragicznej śmierci brata stwardniały na słońcu stając się tym, co dziś uznajemy za bursztyn. Inną opowieścią związaną z bursztynem jest legenda o rybaku, która wiąże się z pochodzeniem bursztynu bałtyckiego. Otóż, głosi ona, iż na dnie Morza Bałtyckiego w bursztynowym pałacu mieszkała królowa Jurata, która władała morzem, lecz była przychylna rybakom. Gdy dotarła do niej wieść, że rybak Kastytis łowi za dużo ryb, postanowiła go ukarać, jednak ujrzawszy go, natychmiast się zakochała. Zapomniawszy o karze Jurata zabrała rybaka do swego podmorskiego pałacu, gdzie żyli szczęśliwie aż do chwili, gdy o śmiertelniku dowiedział się zazdrosny bóg Perkun i ciskając piorunem rozbił zamek Juraty. I tak właśnie bursztyn z nadbałtyckich plaż to, według legendy, ten z podwodnego bursztynowego zamku Juraty.
Tak naprawdę bursztyn bałtycki jest powstałym w eocenie sukcynitem, pochodzącym z żywicy drzew szpilkowych. Występuje głównie wzdłuż południowych wybrzeży Morza Bałtyckiego: w Danii, Niemczech, Polsce, na rosyjskim półwyspie Sambia, oraz na Litwie i Łotwie. Na Pomorzu bursztyn znano i obrabiano już ponad 4500 lat temu. I tak od wieków bursztyn towarzyszy nam jako amulet przynoszący szczęście, symbol pomyślności mający za zadanie chronić od nieszczęść. W wierzeniach ludowych bursztyn noszony na szyi miał chronić przed chorobami gardła i układu oddechowego, a dym bursztynowych kadzidełek zabijał zarazki. Znów w starożytnej Grecji bursztyn stosowano medycynie i leczono nim bóle głowy, choroby oczu, reumatyzm, infekcje czy gorączki, ponadto, był noszony przez olimpijczyków, kapłanów i arystokrację. Ważnym elementem w historii i popularyzacji bursztynu jest Szlak bursztynowy, już od I w. n.e. będący drogą wymiany handlowej łączącej Adriatyk z Bałtykiem. Szlak prowadził bursztynowych kupców przez Kujawy, Wielkopolskę, Śląsk i bramę Morawską.

POWSTANIE INKLUZJI

BURSZTYN

CIEKAWOSTKI I FAKTY NA TEMAT BURSZTYNU

Jednym z najbardziej znanych bursztynowych artefaktów jest bursztynowa komnata. Wybudowana przez gdańskich mistrzów w XVIII wieku na zamówienie Fryderyka I, króla Prus, została bezsprzecznie określona mianem ósmego cudu świata. Owocem kilkuletniej pracy w doborze odpowiednich kolorem, kształtem i wielkością kamieni został gabinet złożony z dwunastu paneli ściennych i dziesięciu płaszczyzn z boazeriami, które można było dowolnie zestawiać. Pomieszczenie udekorowano płaskorzeźbami, ornamentyką złożoną z girland, herbów czy scenek rodzajowych, sufity zdobiły połyskujące, zdobne żyrandole, a po bokach ustawiono dekoracyjne świeczniki. Wszystko to kunsztownie i z największą finezją wykonane oczywiście z bursztynu. Przepadła w zawirowaniach II wojny światowej i po dziś dzień jest obiektem poszukiwań niestrudzonych amatorów przygód.
Obecnie reprodukcję Komnaty można podziwiać w Pałacu Katarzyny w Carskim Siole, a jej budowa zajęła 24 lata i kosztowała 11,35 mln dolarów.
Największy znaleziony bursztyn waży 15,250 kg i podobnie jak słynne największe kamienie szlachetne otrzymał swoją nazwę - Burma Amber i można go podziwiać w Muzeum Historii Przyrody w Londynie. Największa bryła bursztynu bałtyckiego znajduje się w Muzeum Przyrodniczym w Niemczech, mierzy pół metra i waży 9,750 kg, znaleziono go w okolicach Kamienia Pomorskiego. Największe polskie bursztynowe kolekcje muzealne można podziwiać w Muzeum Ziemi PAN w Warszawie oraz w Muzeum Bursztynu w Gdańsku. I to właśnie w czerwcu 2022 roku w Gdańsku padł rekord Guinessa dla najcięższej bryły, gdzie bursztyn ze zbiorów Muzeum Bursztynu pokazał na wadze imponujące 68,200 kg.
Choć najczęściej spotykaną jego barwą jest ta charakterystyczna miodowo-żółta, to bursztyn występuje także w odmianach czerwonych, zielonkawych, mlecznobiałych czy nawet czarnych. Dziś bursztyn kojarzy się nam przede wszystkim z biżuterią i sztukami dekoracyjnymi. Doskonale poddaje się obróbce, dlatego wypolerowany i oszlifowany pięknie połyskuje i odkrywa swoją niepowtarzalną naturę - wszak jak nie ma dwóch takich samych płatków śniegu, tak każdy bursztyn jest inny. Bardzo często już na tym pierwszym etapie taka niepozorna bryłka bursztynu decyduje o tym, jaki finalny kształt i przeznaczenie odkryją w niej ręce jubilerskiego mistrza. Artyści pracujący z bursztynem doskonale wiedzą, jak najlepiej łączyć go z metalami szlachetnymi, by wydobyć niepowtarzalny charakter i stworzyć projekt prawdziwie unikatowy i autorski. Wprawne ręce rzemieślników ogranicza jedynie wyobraźnia i tak z tego niesamowitego tworzywa jakim jest bursztyn potrafią wyczarować statki, latarnie morskie, samoloty, drzewka szczęścia, figurki zwierząt czy nawet szachy. Nie będzie nad wyraz stwierdzeniem, że wszystkie bursztynowe produkty w salonach World of Amber to małe dzieło sztuki.